Katkı fonlarını anlayabilmek için önce kısaca bireysel emeklilik sisteminin yapısından bahsedelim. Bireysel emeklilik sistemi, aktif çalışma yaşamı boyunca yapılacak düzenli tasarrufların uzun dönemli yatırıma yönlendirilmesi ile emeklilik döneminde bireylerin finansal açıdan daha rahat etmesi için güvenli bir şekilde tasarruf yapılmasını, bu tasarrufların ayrıca yatırıma çevrilmesini sağlayan özel bir emeklilik sistemidir.
Türkiye’de sosyal güvenlik reform çalışmaları başlatılarak, 28.03.2001 yılında Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu çıkarıldı. Kanun, 7 Ekim 2001 tarihinde yürürlüğe girdi ve nihayetinde Bireysel Emeklilik Sistemi 27 Ekim 2003 tarihinde ilk emeklilik planlarının onaylanmasıyla birlikte fiilen başladı. 1 Ocak 2013 tarihi itibari ile de katılımcıların yatırdıkları katkı paylarının %25’i oranında devlet katkı sağlamaya başlanmasıyla, sisteme katılım oranı arttı. Böylece katılımcı tarafından yatırılan her 100 TL’ye 25 TL devlet yatırmaya başlamış oldu.
Yapılan devlet katkıları doğrudan kişinin emeklilik planındaki fonlara aktarılmaz. Katkı fonu adı verilen özel olarak yapılandırılmış fonlarda değerlendirilir. Katkı fonunun portföy içeriği de yine Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenmiş kısıt ve kurallar çerçevesinde oluşturulmak durumundadır. Yani, fon yöneticisi devlet katkısını serbestçe değerlendiremez, belirlenmiş yatırım araçlarına belirlenmiş oranlarda yatırım yapmak durumundadır. Katkı fonunda yer alabilecek yatırım araçlarının genel özelliği risklerinin oldukça düşük olmasıdır. Devlet, emeklilik sisteminde yer alan katılımcıyı teşvik ederken aynı zamanda sisteme aktardığı tutarın riski görece yüksek yatırım araçlarına yatırılmasının yaratabileceği olası kayıplardan da korumayı amaç edinmiştir.
Katkı fonları değerlendirildiği yatırım araçlarının faiz içerip içermemesine göre ikiye ayrılmaktadır: Katkı fonları ve katılım katkı fonları.
Katkı Fonları ve Katılım Katkı Fonları
Yapılan devlet katkısının temelde ikiye ayrıldığını yukarıda da belirtmiştik. Bunlardan birincisi faizli katkı fonları iken, diğeri ise faizsiz katkı fonlarıdır. Faizli seçenekte en az %70 oranında kamu borçlanma araçlarına yatırım yapan devlet katkı fonları, faizsiz seçenekte de kamu kira (sukuk) sertifikalarına yatırım yaparlar. Aslında devlet tahvili ve kira sertifikaları arasında temelde genel olarak bir getiri farkı olmamaktadır.
Her iki tür katkı fonu da Türk Lirası cinsinden varlıklara yatırım yapmaktadırlar. Portföyüne en az %70 oranında kamu tarafından ihraç edilmiş, tahvil, bono, gelir ortaklığı senedi, kira sertifikaları, VDMK (varlığa dayalı menkul kıymet) vb. alırlar. En az %10’u BİST 100, BİST Sürdürülebilirlik, BİST Kurumsal Yönetim ve BİST Katılım endekslerinde yer alan hisse senetlerinden oluşmaktadır. Portföyün geriye kalanı da TL cinsinden katılma hesabı, mevduat ve yine kamu kaynaklı borçlanma araçlarıyla, repo-ters repo ve Takasbank Para Piyasası işlemlerinden meydana geliyor. Katkı fonlarının faizli ve faizsiz katkı fonları şeklinde iki farklı türü olduğunu bahsetmiştik. Faizsiz katkı fonlarına katılım katkı fonları deniliyor. Portföylerine de en az %70 kira sertifikaları ve en az %10 BİST
Katılım endeksindeki hisse senetlerini dahil ediyorlar.
Faiz hassasiyeti taşıyan bireyler için katılma hesaplarına, altına, katılım bankacılığı ilkelerine uygun hisse senetlerine ve uygunluk onayı alınmış kamu ve özel sektöre, sukuklara (kira sertifikalarına) dayalı emeklilik yatırım fonları oluşturulmuştur. Bunların dışında sarf akdi kurallarına uyularak dövize, gayrimenkule ve emtiaya yatırım yapılması da faiz içermeyecektir.
Faizsiz bireysel emeklilikte danışma kurulu onayından geçmiş, dinen alım satımına izin verilmiş, faizsiz ve katılım bankacılığı ilkelerine uygun olduğu konusunda görüş alınmış enstrümanlara yatırım yapılmaktadır.
Faizsiz emeklilik yatırım fonlarının içeriğinde bulunan finansal enstrümanları ise şöyle değerlendirebiliriz:
-
- Katılım bankalarında açılacak katılma hesapları
- Katılım endeksine uygun hisse senetleri:
- Altın ve kıymetli madenlere
- Faizsiz menkul kıymet yatırım fonları
- Türkiye’de veya yurtdışında ihraç edilen sukuk, kira sertifikası vb. faizsiz borçlanma araçlarıdır.
Bireysel emeklilikle ilgili aşağıdaki yazılarımıza göz atabilirsiniz:
