Bu yazımızda bireysel emeklilik sisteminine getirilen yeni uygulama BEFAS’la ilgili aklınıza takılabilecek soruları derledik.
Türkiye’de her geçen yıl yapılan yeni düzenlemelerle birlikte bireysel emeklilik sistemine ilgi artmaya devam ediyor. Bireysel emeklilikte devlet katkısı düzenlemeleri otomatik katılım derken 2021 yılı içerisinde de bireysel emeklilik sisteminde kayda değer yeni düzenlemelere gidildi. 18 yaş altına bireysel emeklilik sözleşmesine olanak sağlayan düzenlemeyle birlikte sistemin kalbini oluşturan fonlara ilişkin Bireysel Emeklilik Fon Alım Satım Platformu’nun (BEFAS) kurulması emeklilik portföylerinin yönetiminde köklü değişiklikleri de beraberinde getiriyor.
BEFAS’a ve bireysel emeklilik sistemine ilişkin yapılan düzenlemeleri daha anlaşılır ve net olabilmesi açısından soru cevap şeklinde açıklamaya çalışalım…
BEFAS nedir?
Bireysel emeklilik sisteminde, katılımcıların tasarruflarını değerlendirdiği emeklilik fonlarının alınıp satılabilmesini kolaylaştırmak adına kurulan bir platformdur. Uygulama bakımından emeklilik dışı yatırım fonlarının alım satımında kullanılan Türkiye Elektronik Fon Dağıtım Platformu (TEFAS) uygulamasının emeklilik sistemi özelinde hazırlanmış bir platformdur.
BEFAS’ın kurulması bireysel emeklilik sistemi katılımcıları için ne anlama geliyor?
Bireysel Emeklilik Fon Alım Satım Platformu, kurucusu olan Takasbank sayesinde sistemdeki katılımcıların fonlarına ait bilgileri onlar adına güvenli bir şekilde saklıyor. Fonları muhafaza etmesinin yanı sıra katılımcıların portföyleri ile şirketler arasındaki fon transferlerine aracılık ediyor. Takasbank ve BEFAS’ın varlığı sayesinde tüm fon transferleri elektronik ortamda saniyeler içerisinde gerçekleştirilebiliyor.
BEFAS öncesinde emeklilik fonlarının alım satımı nasıl yapılıyordu?
Bireysel Emeklilik Fon Alım Satım Platformu öncesinde yani 1 Temmuz 2021 tarihinden önce, bireysel emeklilik sistemi katılımcıları sadece sözleşme ilişkisi kurduğu emeklilik şirketlerinin yönlendirdiği yatırım şirketlerinin fonlarını portföyüne ekleyebiliyordu. Bir başka deyişle X şirketinden almış olduğunuz bireysel emeklilik sözleşmesine yine X şirketinin kendi kuruluşu olan ya da yatırım fonu hizmeti aldığı şirketlerin fonları alınıp satılabiliyor. 1 Temmuz 2021 yılında yapılan düzenlemeyle birlikte artık katılımcılar, BES sözleşmesini satın aldıkları şirket fark etmeksizin BEFAS üzerinde işlem gören tüm emeklilik fonlarını özgürce alıp satabilecek. Böylece BES’te yatırım olanakları zenginleşirken sistem daha da özgür bir yatırım ortamına bürünmüş oldu.
Bireysel emeklilik sözleşmesi sahibi olmayanlar BEFAS üzerinden fon alınıp satılabilecek mi?
Uygulama sadece bireysele emeklilik sözleşmesi sahibi olan katılımcıların portföylerine ekleyebileceği fonlar için işlem imkânı tanıyor. Bir başka deyişle, Bireysel Emeklilik Fon Alım Satım Platformu üzerindeki fonlarda işlem yapmak istiyorsanız, herhangi bir bireysel emeklilik şirketinden sözleşme satın almanız ve sisteme dahil olmanız gerekiyor.
BEFAS üzerinden fon alım satımı yaparken herhangi bir kısıtlama var mı?
Bireysel emeklilik sistemindeki tasarruflarını BEFAS üzerinden sunulan fonlara yönlendirmek isteyen katılımcılar için fon seçimi ve hangi fona ne kadar tutar aktaracağı konusunda herhangi bir kısıtlama uygulanmıyor. Katılımcıların dikkat etmesi gereken tek sınır, kanunla belirlenen portföy dağılımı değişiklik hakkı. Ayrıca katılımcılar fon seçiminde özgür oldukları gibi BES sözleşmesini satın aldıkları şirketlerdeki mevcut planlarında sahip oldukları haklarından da faydalanmaya devam edecek.
Bireysel emeklilik sisteminde fon dağılımını kaç kez değiştirebilirsiniz?
Bireysel emeklilik sistemi uzun vadeli bir yatırım aracı olduğu için sistem ilk kurulduğu tarihten itibaren portföyde bulunan fonların dağılımı içinde değişiklik hakkına bir sınırlama getirilmiştir. Bu sınırlamanın amacı, bireysel emeklilik sistemindeki fonların al-sat mantığıyla getiri sağlanmasını engellemek katılımcıları uzun vadeli olarak düşünmeye teşvik etmektir. Buradan hareketle sistem ilk kurulduğunda 4 olan, geçtiğimiz yıllarda 6’ya yükseltilen fon değişim hakkı 1 Temmuz 2021 tarihinde yürürlüğe giren yeni uygulama ile birlikte takvim yılı başına 12’ye çıkarıldı. Yani BES ürünlerinde takvim yılı içerisinde tasarruflarınızın yönlendirildiği fonlarınızı 12 kez değiştirebilirsiniz. Ancak geçmiş yıllara nazaran bu değişiklikleri büyük bir farkla yani sistemdeki tüm fonları tercih ederek geleceğiniz için yatırım planınız şekillendirebilirsiniz.
BEFAS’ın bireysel emeklilik sistemine ve katılımcılara faydaları neler olacak?
Bu uygulama ile birlikte bireysel emeklilik sistemi yatırımların yönetilmesi anlamında daha özgür bir yapıya kavuşuyor. Katılımcılar daha fazla fon seçeneğinden faydalanabilirken bir fona yatırım yapabilmek için o fona hizmet veren bireysel emeklilik şirketinden sözleşme alma zorunluluğu da ortadan kalktı. Özgür ortam sağlamasının yanı sıra bireysel emeklilik fonları arasında rekabeti de artırıcı etki yapan BEFAS, Takasbank’ın varlığı sayesinde fonların tek bir platform üzerinde yönetilmesine imkân tanıdı. Takasbank’ın varlığı ile fonların takası konusunda işlemler de daha güvenli olarak gerçekleştirilebiliyor.
Katılımcılar, başka emeklilik şirketlerinin kurduğu fonları nasıl alıp satabilecekler?
Katılımcılar, başka emeklilik şirketlerinin kurduğu fonları da yine emeklilik sözleşmelerinin olduğu kendi emeklilik şirketi üzerinden alıp satabilecekler. Katılımcılara şifre verilerek özel olarak tanımlanmış internet hesapları ve mobil uygulamalar üzerinden işlemlerini yapabilecekler.
Tüm BES Fonları BEFAS’ta yer alıyor mu?
İlk etapta sadece Gönüllü BES tarafındaki fonların bir kısmı yer alıyor. Bu fonlar:
- Borçlanma araçları fonları,
- Hisse senedi fonları,
- Kıymetli maden fonları,
- Değişken fonlar,
- Fon sepeti fonları,
- Endeks fonları,
- Kira sertifikaları
Bu kategorilerde yer alan fonlardan “en çok katılımcıya sahip emeklilik planlarında” bulunan fonlar ilk etapta alınıp satılabilecek. Toplamda 257 fondan 136 fon bu kritere uymakta. Bu 136 fonun neler olduğunu görebilmek için www.egm.org.tr/befas/fon-listesi sayfası incelenebilir.
Yapılan düzenleme ile devlet katkısı fonları, OKS başlangıç fonları ve para piyasası fonları BEFAS’ta işlem görmeyecek. Emeklilik gelir planı katılımcıları BEFAS’tan fon tercih edemezken, grup fonları da BEFAS’a çıkmayacak.
Katılım emeklilik planları ve OKS emeklilik planları BEFAS’a kademeli olarak geçiş yapacak. OKS planı sahipleri ve gönüllü BES tarafındaki emeklilik gelir planı haricindeki bütün planlar Ocak 2022’de, katılım emeklilik planındakiler Nisan 2022’de BEFAS’tan fon tercihinde bulunabilecek.
Yeni sisteminde TEFAS’ta yer alan fonları da alıp satabilecek miyiz?
Hayır. BES’te sadece bireysel emeklilik sistemi için kurulmuş fonları alıp satabiliriz.
Başka şirketin fonlarını alıp satan katılımcılar için ek bir maliyet olacak mı?
BEFAS Platformundan başka şirketlerin fonlarını tercih eden katılımcılara ek maliyet gelmeyecek. Ancak bu yılın başında uygulanmaya başlanan ‘fon toplam gider kesintisi iadesi’ uygulamasında başka şirketlerin fonları üzerinden kesinti iadesi alınamayacak. Bir de, yatırılan katkı paylarına fon alımına kadar geçen sürede nemalandırma yapılmayacak.
Aşağıdaki yazılarımız da ilginizi çekebilir.
