Fon yatırımcıları için yatırım fonlarında alım satım işlemlerindeki detayları bilmek, portföylerini yönetirken doğru kararlar verebilmeleri ve zarara uğramaktan korunmaları için önemli adımlardan birisidir. Fonlarla ilgili teknik bilgileri TEFAS web sitesinden ve İyi Gelir web uygulamasından takip edebiliriz.

Fonların fiyatları nasıl oluşuyor?

Yatırım fonunun fiyatı, fonun portföyünde yer alan hisse senedi, tahvil, eurobond, altın gibi yatırım araçlarının borsalarda oluşan fiyatları üzerinden hesaplanır. Fiyatlar borsalar kapandıktan sonra, günde bir defa olmak üzere hesaplanarak, ertesi iş gününde ilan edilir. Biz bu fiyatları TEFAS web sitesinden ve İyi Gelir web uygulamasından takip edebiliriz. Fona yatırım yapan katılımcıların elde ettikleri getiriler de oluşan bu fiyatlar üzerinden belirlenir. Ülkemizde fon fiyatları genel olarak Türk Lirası cinsinden hesaplanır. Yabancı menkul kıymetlere yatırım yapan fonlarda ise fonun fiyatı, SPK’nın belirlediği belli bir saat aralığında, işlemin gerçekleştiği yabancı piyasadaki fiyatlar üzerinden hesaplanır.

Fon alış satışında hangi günün fiyatı uygulanıyor?

Bir fonun alım satım emirleri için talimat verilebilecek saatler hakkında en sağlıklı bilgiye o fonun KAP’ta yer alan Yatırımcı Bilgi Formundan ulaşılabilir. Bu formda fon alış satışı esasları detaylı biçimde verilmektedir. Genel olarak bakıldığında, piyasaların açık olduğu günlerde saat 13:30’a kadar verilen fon alış satış talimatları, takip eden ilk hesaplamada bulunacak fiyat üzerinden yerine getirilir. Bu durum bazı fonlarda saat 12:00, bazılarında saat 13:15 ya da 13:00 olabilmektedir.

Bu durumu bir örnek ile açıklayalım. Diyelim ki, elinizdeki fonun satış emri 13:30’a dek verildiğinde takip eden ilk hesaplamada oluşan fiyattan gerçekleştiriliyor olsun.  Siz de Pazartesi günü 13:30’a kadar fonun satış emrini verdiniz. Emri verdiğiniz fonun portföyünde yer alan yatırım araçlarının işlem gördüğü borsaların da Pazartesi günü açık olduğunu varsayalım. Bu durumda bu fonun fiyatı Pazartesi akşamı hesaplanacaktır ve sizin satış emriniz hesaplanan bu fiyat üzerinden gerçekleştirilecektir. Diyelim ki, geciktiniz ve banka hesabınızdan saat 15:00’te satış emrini verdiniz. Bu durumda, eğer fonun içindeki menkul kıymetlerin alınıp satıldığı borsalar Salı günü açık ise, o zaman emriniz Salı akşamı oluşacak fiyat üzerinden gerçekleştirilir. Buna göre, Cuma günü saat 13:30’dan sonra emir verirseniz ve Pazartesi günü de borsalar açıksa, emrinizin gerçekleşme fiyatı Pazartesi kapanıştaki fiyat olur.

Fonun portföyündeki menkul kıymetlerin işlem gördüğü borsaların açık olması dedik. Küresel piyasalarda farklı tarihlerde milli veya dini bayramlar nedeniyle borsalar kapalı olur. Bu tarih aralığında portföylerinde bu piyasalarda işlem gören yabancı hisse, tahvil, eurobond gibi yatırım araçlarını tutan fonlar için verilen fon alış satış emirleri, bu piyasaların açıldığı ilk işlem gününde oluşan fiyatlar üzerinden hesaplanan fon fiyatından gerçekleştirilir. Özellikle yabancı hisse, tahvil, eurobond, fon sepeti fonu, içerisinde yabancı menkul kıymet tutan değişken ve karma fonlara yatırım yapmış olan kişilerin, bu piyasalardaki tatil günlerine dikkat etmeleri gerekmektedir.

Para piyasası ve kısa vadeli borçlanma araçları fonlarında ise durum farklıdır. Yatırımcıya fon katılma payı satımı; iş günlerinde saat 18:00 ile 24:00 arasında 18:00’de belirlenen ve ertesi işgünü için ilan edilen fiyat üzerinden yapılır. İş günlerinde 24:00 ile 18:00 arasında yatırımcılara fon katılma payı satışları ise o işgünü için ilan edilen fiyat üzerinden yapılır. Tatil günlerinde, tatili takip eden ilk iş günü için hesaplanan fiyat üzerinden fon alış satışı yapılır.

Fon alış satış emirlerinin gerçekleşme zamanı, yani paranın hesabımızdan çekilmesi veya hesabımıza yatması ne kadarlık bir zaman diliminde gerçekleşir? 

Hisse senetlerinde ve diğer yatırım araçlarında olduğu gibi fonlarda da bir valör tarihi, takas süresi vardır. Fonu alış emri verdikten sonra paranın hesaptan çekilip fonun alınması 1-2 gün sürmektedir. Portföyünde yabancı menkul kıymet tutan fonlarda bu süre 4-5 güne kadar çıkmaktadır. Fonu satarken de aynı şekilde çoğu fonda para hesaba 1-2 gün içinde geçerken, bazı fonlarda bu süre 4-5 güne kadar uzayabilir. Fonların valör sürelerine TEFAS web sitesinden ve İyi Gelir web uygulamamızdan bakabilirsiniz.

Döviz kurundaki değişimler hangi yatırım fonlarını, nasıl etkiliyor?

Hemen her piyasada döviz kurları piyasaların yönünü tayin eden unsurlar arasında yer alır. Döviz kurlarının piyasalar üzerindeki etkisi çift taraflıdır. Yani, piyasa koşulları, ekonomik veya siyasi gelişmeler, konjonktürel olaylar döviz kurlarını etkilediği gibi döviz kurlarındaki hareketler de piyasalardaki çeşitli dinamikleri değiştirebilir.

Her ne şekilde oluşursa oluşsun döviz kurunda meydana gelen bir değişim özellikle kur riskine maruz yatırım fonlarının fiyatları üzerinde etkilidir.  Kur riski, portföyünden döviz ya da dövize dayalı yatırım aracı bulunduran fonların döviz kurundaki değişimlerden dolayı maruz kaldığı temel risklerdendir.

Bir yatırım fonunun portföyünde döviz ile doğrudan bağlantılı yatırım araçları varsa fonun fiyatı döviz kurundaki değişimden doğrudan etkilenir. Buna örnek verecek olursak; yabancı bir hisse senedini portföyünde bulunduran bir yatırım fonu döviz kurundaki değişimden etkilenecektir. Zira, yabancı hisse senedi fonları portföylerine yurt dışı borsalarda işlem gören şirketlerin hisselerini dahil ederken döviz kuru riskine açık hale gelmektedir. Yatırım yapılan yabancı hisse senedinin değerinin artmasına karşın eğer o gün döviz kurunda bir düşüş olmuşsa fonun Türk Lirası cinsinden getirisi düşecektir. Bu örneğin tam tersi de geçerli olabilir. Yatırım yapılan yabancı fonun değeri o gün düşmüşken ya da aynı kalmışken döviz kuru yükseldiyse o yatırım fonu yatırımcılarına Türk Lirası bazında kazanç sağlayabilir.

Buna bir örnek olarak şunu verebiliriz: 20 Aralık 2020 gününün ertesinde, 21 Aralık 2020 Salı günü dolar kuru 18 TL’lerden 13 TL’lere düşerek %27 değer kaybetmiştir. Keza diğer yatırım araçlarında da yüksek kayıplar yaşanmıştır. Altının değeri ons üzerinden hesaplandığından, gram altında da benzer bir düşüş kaydedilmiştir. Borsa İstanbul ise kapanışı %8 değer kaybı ile yapmıştır. Yatırım fonları tarafında da özellikle “yabancı” yatırım fonlarının, kıymetli maden fonlarının, eurobond fonlarının ve döviz ağırlıklı fonların fiyatları da hızla düşmüştür.

Bu biçimde kur riskine açık, diğer bir deyişle döviz kuru değişimlerinden etkilenen temel yatırım fonu türleri şunlardır:

• Yabancı hisse senedi fonları
• Yabancı borçlanma araçları fonları
• Kıymetli maden fonları (altın ve gümüş fonları)
• Yabancı fon sepeti fonları
• Eurobond borçlanma araçları fonları

Görüldüğü üzere ünvanında “yabancı” ibaresi yer alan fonlar kur değişiminin etkisine açıktırlar. Ünvanında “yabancı” ibaresi bulunan fonlar portföylerinde en az %80 oranında yabancı menkul kıymet bulundurmak durumundadırlar. Bu da yabancı yatırım fonlarını kur değişiminden en çok etkilenecek fonlar sınıfına doğal olarak yerleştirir. Fonların portföy dağılımlarına TEFAS web sitesinden ve İyi Gelir web uygulamasından bakabiliriz.

Ayrıca, altın ve gümüş fonları da kur değişiminden etkilenmektedirler. Şöyle ki; altının ons fiyatı dolar cinsinden belirlenmekte ve portföyünde altına/altına dayalı yatırım araçlarına yer veren fonlar da bu nedenle kur değişiminden etkilenmektedir. Benzer durum gümüş fonları için de geçerlidir. Eurobond fonları da, euro-tahvillerin yabancı para cinsinden fiyatlanmasından dolayı, kur değişiminin etkisine açıktır.

Bu yatırım fonu türlerinin dışında bazı değişken ve karma fonlar portföylerinde yabancı yatırım araçlarına yer verebilmekte ve doğal olarak kur değişimi etkisine kısmen açık hale gelmektedir.

Yatırım fonları portföylerinin taşıdığı riskleri bertaraf etmek için, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen kısıtlara uymak kaydıyla, türev araçlar kullanabilmektedirler. Bu noktada yukarıda bahsettiğimiz kur riskine açık yatırım fonları da türev araçlar vasıtasıyla bu riski kısmen yönetebilirler. Ancak, özellikle portföyünde %80 oranında yabancı menkul kıymet tutmak zorunda olan fonlar, türev araçlara en fazla %20 oranında yer verebilirler.

Fonlara yatırım yapmadan önce mutlaka KAP’ta yer alan Yatırımcı Bilgi Formu’nu okuyarak, formda yer alan Risk Değeri’ne bakmak gerekir. Fonların risk değeri 1 ile 7 arasında değişir. 5,6 ve 7 risk değerine sahip fonlar yüksek riskli fonlardır. Yüksek getiriler sağlayabildikleri gibi, yüksek zararlara da yol açabilirler. Yukarıda döviz kuruna duyarlı olduğunu söylediğimiz fon türlerinin risk değerleri 5 ve üzeridir. Fonların risk değerlerine TEFAS web sitesinden ve İyi Gelir web uygulamasından bakabiliriz.

Yatırım yapmadan önce bu hususları dikkate almanızı öneririz.